تعارض ضررینتعارض ضررین، تنافی میان دو ضرر مردّدِ مربوط به یک یا دو شخص را می‌گویند. ۱ - تعریفتعارض ضررین، به معنای دوران امر میان توجه یکی از دو ضرر به یک یا چند شخص است. ۲ - صور تعارض ضررینتعارض ضررین به سه صورت است: ۲.۱ - صورت اول۱. دو ضرر به یک شخص متوجه گردد، مثل آن که ظالمی شخص را مجبور کند یا هزار تومان پول و یا یک گوسفند به او بدهد. اگر هر دو ضرر مساوی باشد، وی در انتخاب آزاد است، ولی اگر مساوی نباشد، باید ضرر کمتر را برگزیند؛ ۲.۲ - صورت دوم۲. دو ضرر به دو فرد مختلف متوجه گردد، چنان که ظالمی، کسی را مجبور کند یا هزار تومان از زید برای او بگیرد و یا یکی از گوسفندان عمرو را برایش ببرد. در این صورت، اگر هر دو ضرر مساوی باشد، شخص در انتخاب یکی از آن دو آزاد است، وگرنه، باید ضرر کمتر را انتخاب نماید؛ ۲.۳ - صورت سوم۳. ضرر، به خود شخص و یا فرد دیگر متوجه شود، مانند این که ظالمی، شخصی را اکراه نماید که یا هزار تومان از مال خود و یا گوسفندی از مال دیگری برایش ببرد. مرحوم « آخوند » می‌گوید: اظهر این است که لزومی ندارد خود شخص متحمل ضرر شود، گر چه ضرر مربوط به غیر، بیشتر از ضرر مربوط به خود شخص باشد، زیرا قاعده لا ضرر در مقام امتنان وارد شده است، مگر این که گفته شود قاعده لا ضرر در مقام منت گذاری بر شخص و فرد نبوده، بلکه در مقام منت گذاری بر نوع مردم می‌باشد، که در این صورت، باید اقل و اکثر را ملاحظه نماید و اگر ضرری که متوجه خود او است کمتر باشد، باید آن را متحمل شود، و گرنه تحمل آن لازم نیست. [۱]
فاضل لنکرانی، محمد، کفایة الاصول، ج۵، ص ۱۹۸-۱۹۵.
[۳]
آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الاصول، ص ۴۳۵-۴۳۴.
۳ - پانویس
۴ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۲۹، برگرفته از مقاله «تعارض ضررین». |